Johan Brouwer deed in zijn studententijd een Raskolnikofje: kon hij het bestaan van god via het bestaan van een geweten aantonen door iemand te vermoorden? Samen met zijn broertje doodde hij een zwendelaar. Tijdens zijn gevangenisstraf leerde hij Frans en Spaans en binnen twee jaar na zijn vrijlating studeerde hij af in die twee talen, en promoveerde bovendien in 1931 op een proefschrift over de Spaande mystiek.
Ten tijde van de opstand reisde hij naar Spanje als journalist van de NRC, maar na enige tijd begon Brouwer de zaak minder vanuit liberaal standpunt te bekijken. De NRC stuurde hem de laan uit, de lezers van deze krant waren niet gediend van deze koerswijziging. Voortaan schreef hij voor De Tijd (katholiek) en de Groene Amsterdammer over de gebeurtenissen in Spanje.
Hij was aanwezig op het Tweede Antifascistische schrijverscongres en hield daar een vuurrode lezing. Zijn ervaringen en avonturen in Spanje staan centraal in mijn roman De vlinder in de inktpot, maar zijn avontuurlijke loopbaan eindigde niet in Spanje.
Toen de Joodse lector Spaans van de UvA, J.A. van Praag, tijdens de bezetting wegens een Berüfsverbot vertrok, werd Brouwer zijn opvolger. De NSB die wist van zijn linkse sympathieën, begon een hetze: Schande! Een veroordeeld moordenaar als hoogleraar aan de hoofdstedelijke universiteit! Brouwer legde zijn functie neer en verdween in het verzet. Hij werd een inspirator voor het studentenverzet, en was betrokken bij de overval op het bevolkingsregister in Amsterdam, samen met o.a. Willem Sandberg, Gerrit van der Veen en Willem Arondéus. Hij werd in april 1943 gearresteerd en op 1 juli gefusilleerd in de duinen. Hij is begraven op de erebegraafplaats in Overveen/Bloemendaal.
Ik was daar nog nooit geweest, maar besloot enkele dagen voor Allerzielen eens langs te gaan om een witte anjer op het graf van Brouwer te leggen. Er was helemaal niemand, maandagochtend kwart voor negen, dus ik had de hele plek voor mezelf. Was het sereen? Ik denk dat alles dat half in de mist op maandagochtend door iedereen verlaten is, sereen over kan komen, dat is te makkelijk. Het was waardig, respectvol, en leeg.
De man die met In de schaduw van de dood een van de best geïnformeerde romans over de Spaanse burgeroorlog schreef, wiens verzameld werk bij Van Oorschot verscheen in drie delen dundruk, die een lange gevangenisstraf uitzat wegens moord, die moed aan idealen verbond, ligt onder een uiterst bescheiden steen op een prachtige begraafplaats.
(foto's: Patrick Bassant)