Deze foto, een wat slordig afgeknipte scan, waarvoor excuses, vangt volgens mij de tijdsgeest van 1936 volledig. De foto is genomen in Parijs op quatorze juillet, 14 juli, de jaarlijkse nationale viering van de bestorming van de Bastille en daarmee het begin van de Franse revolutie in 1789 en het fundament onder de Franse Republiek. De sfeer in Europa begon te verharden in die tijd, de kiezers verlieten het politieke midden en zochten de randen van de politiek op, de rafelranden van de democratie. Fotografen van over de hele wereld waren in Parijs om dit in beeld te vangen, ook Robert Capa en Gerda Taro maakten een tussenstop om dit tijdsbeeld te vangen. De mooiste foto is gemaakt door de Nederlandse fotograaf Carel Blazer, die daarna ook nog mooie foto's in Spanje heet gemaakt. Let wel: we zijn dus drie dagen voor de opstand van de vier generalen in Spanje, het begin van de burgeroorlog. Je ziet links de man met de pet een communistische vuist opsteken en rechts de jonge vrouw de Hitlergroet brengen. Ze kijkt uitdagend, in fraaie couture gekleed, en is duidelijk aan het provoceren. Centraal op de foto staan mensen die het midden vertegenwoordigen, iemand die zo maar een student zou kunnen zijn, hij kijkt onbevangen naar wat zich recht oor hem afspeelt; een heer van een jaar of veertig, met alpinopetje - steekt hij voorzichtig ook een vuist op of is die van iemand anders? En rechts van de student een vrouw die dit tafereel met nauwelijks verholen afschuw gadeslaat. Om deze politieke tegenstelling, deze dreiging van geweld, en om de houding van de toeschouwers draaide het de volgende negen jaar in Parijs, in Madrid, in Berlijn, in heel Europa. Na de Spaanse Burgeroorlog heeft Blazer voor zover ik weet geen politieke foto's meer gemaakt. De negatieven van de foto's uit de burgeroorlog heeft hij verstopt onder de dakpannen van zijn huis in Amsterdam (om te voorkomen dat de Duitsers ze zouden vinden) en die zijn pas eind jaren tachtig teruggevonden.

Een roman over Spanje schrijven zonder research ter plaatse te doen: kan dat? Google Maps biedt uitkomst. Als ik een plaats wil beschrijven die van belang is in de roman, klik ik op de kaart en tientallen foto's poppen op. Problematisch wordt het natuurlijk als het heden er beduidend anders uitziet dan het verleden. Zo staat er op het Trocadéroplein in Parijs nu een standbeeld van maarschalk Foch te paard op een hoge, ovalen sokkel, maar dat beeld stond er in 1937 nog niet. Ik heb een gedetailleerde kaart van de wereldtentoonstelling van 1937 waarop je een veel hogere, ronde pilaar ziet, maar ik kan niet zien wat daar bovenop staat. Het zou een standbeeld kunnen zijn, maar zeker geen ruiter. Dan moet je daar maar een beetje omheen kletsen. Mijn personage Pit ziet die ronde pilaar en vergelijkt die met de Eiffeltoren die je vanaf dat punt ook goed kan zien. Of er nog wat op die pilaar staat, kan hij vanaf zijn plek niet zien, dus dan hoef ik er ook niet over te schrijven. Iets soortgelijks overkwam me in Valencia. Daar is de opening van het antifascistisch schrijverscongres dat in het tweede deel van de roman de centrale plaats van handeling is. p. 307: "We werden naar het gemeentehuis van Valencia gebracht. Dit ayuntamiento is een in de avondzon flonkerende voormalige kerk met aan weerszijden een koepeltje, diverse barokke elementen en een hoge moderne plint. De sokkels aan de gevel waren leeg – de heiligenbeelden waren eraf getrokken, maar er was nog geen alternatief. Het plein waar het gemeentehuis aan ligt, lijkt wel een verhoogd flaneerpodium, een wonderlijk ding met frivole art deco waterwerken, trappetjes en uitbundige verlichting. Als bezoeker kan je er vermoedelijk uitstekend opgemerkt worden. De tram reed er vlak langs, er was een bloemenmarktje. Onze chauffeur zette ons netjes voor de grote kerkpoort af. Ik grinnikte besmuikt: het leek me hoopvol dat de opening van het congres plaatsvond in een voormalige kerk, maar ik kon me zo voorstellen dat het flink wat collega’s een ongemakkelijk gevoel zou geven." Lezers die Valencia kennen, kunnen opmerken dat dit niet overeenkomt met hoe zij het plein in Valencia op hun vakantiefoto's hebben staan. 'Een verhoogd plein met art deco? De schrijver is duidelijk nooit in Valencia geweest.' Dat is zeker waar. Nochtans: er zit veel tijd in om dit te laten kloppen. Het gemeentehuis heeft nu een flink balkon, maar dat dateert uit 1944. En het hele plein is inmiddels onherkenbaar veranderd, het oude plein werd in de jaren vijftig gesloopt. Op de foto hierboven, een toeristische ansichtkaart, staat het plein afgebeeld zoals het was, een ontwerp van architect Javier Goerlich Lleó.

Robert Capa. Foto: Gerda Taro, publiek domein In 2013 diende ik bij het Letterenfonds een subsidieaanvraag in met deze titel. Ik wilde een roman schrijven naar aanleiding van een krantenartikel uit NRC van 2 februari 2008, waarin gesproken wordt over de vondst van de koffer van Capa. Robert Capa was het pseudoniem waaronder aanvankelijk drie jonge fotografen schuil gingen, André Friedman, Gerda Pohorylle en David Seymour. Gerda Taro overleed in de slag bij Brunete in juli 1937 en na de Burgeroorlog was het alleen Friedmann die zich achter die naam verschool. Capa vluchtte in 1939 naar Amerika, misschien omdat de grond hem als Joods-Hongaarse linkse fotograaf te heet onder de voeten werd. Het artikel in de NRC, geschreven door Mars van Grunsven, ging over een flinke hoeveelheid negatieven die Capa in 1939 mee heeft gegeven aan een assistent. De koffer werd aan een kolonel of een diplomaat meegegeven die hem meesleepte naar Zuid-Amerika. Na de oorlog was het bekend dat foto’s van de burgeroorlog van grote waarde konden zijn, zowel politiek als publicitair. Capa was een van de oprichters van Magnum fotografie, dus hij was prima op de hoogte hoe je foto’s van waarde kon voorzien. En toch heeft hij tot zijn dood in 1954 geen moeite gedaan die koffer op te sporen. Een nazaat van de diplomaat vond de koffer begin jaren 90 in Mexico-City op zolder, wist te achterhalen dat ze van Capa, Gerda Taro en Chim  (David Seymour) waren en nam contact op met de Robert Capa Foundation in New York, die onder leiding van Capa’s broer Cornell stond. En beide partijen bezwoeren dat het niet om geld ging, maar ze hebben er 20 jaar over gedaan om die koffer van Mexico City naar NYC te brengen. Twin-tig jaar. Ja, wat speelt er dan? Dat triggerde me heel erg. Wie stond er op die foto’s? Welk geheim verhaal werd er verteld? Was er nog meer interesse van andere partijen? En is de koffer uiteindelijk wel compleet aangekomen in New York? Ondertussen is de focus van de roman verlegd. Oorlogsfotografie is gebleven als thema, maar Capa's rol in de roman is gemarginaliseerd. De complete inhoud van de koffers is inmiddels uitgegeven in een mooie dubbeluitgave van de ICP. Hoewel, of het helemaal compleet is, weet je natuurlijk niet.

Op het literair weblog tzum.info verscheen vandaag een fraaie bespreking van het boek door Aart Aarsbergen. Ik citeer de conclusie met veel plezier. "De vlinder in de inktpot is geen volmaakte roman, aan de constructie valt nog wel wat aan te merken, maar ze is met grote vaart, tomeloze inzet en kennis van zaken geschreven. Bassant weeft een kleurrijk tapijt van feiten en fictie dat een hechte eenheid vormt. Knap weet hij de episodes waarin Pit de hoofdrol speelt in een wat arbeideristische toon te zetten, terwijl de wederwaardigheden van Johan Brouwer, de licht arrogante intellectueel, meer vormelijk worden beschreven. Maar wat mij het meest aanspreekt is de ambitie die uit De vlinder in de inktpot spreekt. Het is een wervelende, caleidoscopische roman over oorlog, verraad, vriendschap, vrijblijvend engagement en diepe betrokkenheid. Patrick Bassant is een schrijver die de grote greep niet schuwt."

https://www.groene.nl/2020/26 'Bassant schreef een gloedvolle actieroman rond historische figuren waarin hij onze huidige kennis over het verleden zonder blikken of blozen naar het verleden verplaatst. Mag dat wel? Alles mag in een roman.'

https://www.zin.nl/2020/06/22/er-zeurt-altijd-een-stemmetje-ga-eens-schrijven/ Ja, hij houdt van bankhangen met een boek – en dat kan weer, nu hij zijn ambitieuze roman De vlinder in de inktpot heeft voltooid. Schrijver Patrick Bassant (1977) over besmeurde schoonheid, het gevaar van inkt voor schrijvers en over de kracht die er uit kunstenaarschap en idealen kan groeien. Een e-mailinterview met Daniëlle Bronsgeest.

De website Spanje3639.org is een digitale verzamelplaats voor alles dat relevant is voor de doelstelling van de achterliggende organisatie, de Stichting Spanje 1936-1939, te weten: het levend houden van de herinnering aan en de geschiedenis van de Nederlandse mannen en vrouwen die aan de kant van de Republiek deelnamen aan de Spaanse Burgeroorlog. Het is een voortreffelijke website waar het heerlijk klikken is naar internationale faits divers over de internationale brigades en de aandacht die er nog voor is. Tevens organiseren ze de jaarlijkse herdenking op het Plein Spanje 36-39 in Amsterdam Noord. De redactie van de site vroeg aan Hendrik Henrichs om mijn roman te bespreken, maar uiteindelijk hebben we er een interview per e-mail van gemaakt. Henrichs was historicus aan de UU en de biograaf van Johan Brouwer, aan wiens biografie Johan Brouwer. Zoeker, ziener en bezieler, 1989, ik heel veel informatie heb ontleend. Het uiteindelijke interview is vrij specialistisch, maar gezien de doelgroep vonden we dat verantwoord.

Aanstekelijke maar overvolle roman over Spaanse revolutie Maarten Steenmeijer 12 juni 2020, 15:00 Patrick Bassant wil veel vertellen in zijn tweede roman De vlinder in de inktpot. Over Pit, een werkloze Amsterdammer wiens leven wordt opgeschud wanneer hij als fotograaf betrokken raakt bij de burgeroorlog die in 1936 in Spanje losbarstte. Over alcoholist en blaaskaak Ernst Hemingway, die meer aandacht vroeg voor zichzelf dan voor de revolutie die links Spanje toen van de grond probeerde te krijgen. Over Pablo Picasso, die in de lente van 1937 in Parijs aan Guernica werkte. Over de kwalijke rol die Stalin speelde in de Spaanse burgeroorlog. Over Jef Lasts militaire carrière in Spanje en zijn breuk met het Russische communisme. Over Johan Brouwer, nog zo’n Nederlandse schrijver die in Spanje tot andere gedachten kwam. Bassants gretigheid en ambitie spatten van de pagina’s af en dat werkt aanstekelijk. Hij kan sterke scènes schrijven en zijn taal barst van de vondsten. Zijn zwakke plek is dat hij te veel informatie kwijt wil in zijn roman. Dat breekt met name de dialogen op, die nogal eens onnatuurlijk aandoen. Ook de plot zucht onder het gewicht van wat Bassant allemaal vertellen wil. Maar schrijven kan hij.

Op zondagavond ontvang ik wekelijks de nieuwsbrief van literair tijdschrift Terras. Een reminder: wat is nieuw en wat is er online gezet uit het archief van het roemruchte tijdschrift Raster. Hoewel ik er in eerste instantie overheen las, bevatte het een link naar de signalementen van de maand mei. https://tijdschriftterras.nl/signalementen-mei-2020/ waarin opgenomen een waarderend signalement of een signalerende bespreking van De vlinder in de inktpot door Tommy van Avermaete. "[Bassant] slaagt [...] er met dit indrukwekkende epos in het individuele lotgeval in te bedden in het ‘grotere’ – zowel het grotere van de burgeroorlog als dat van de intellectuele geschiedenis."

The world needs to know the truth - even if it's a lie

28 mei vloog De vlinder in de inktpot de wereld in. Uitgezwaaid door de uitgever, ritmische vleugelslag van Matthijs de Ridder, muzikale ondersteuning van Kolbak, peptalk van Atte Jongstra en eerste klapwieken door Patrick Bassant. “Er komt in deze hele lijvige roman geen fatsoenlijk mens voor - wat een stelletje klootzakken. Dik genieten.” Atte "Je hebt me gedwongen met nieuwe ogen naar het verhaal van deze eeuw te kijken." Matthijs "Ondanks zijn weerzinwekkende eigenwijsheid weet Patrick de heldere lijn te behouden." Koen Ik ben nog steeds aan het nagenieten van die prachtige boekpresentatie vorige week... Koen van Gulik van de Wereldbibliotheek, Matthijs de Ridder, Atte Jongstra en Kolbak: het was prachtig. Mooi nog eens te beluisteren - dat is weer een voordeel van zo'n digitale presentatie!